Tarebalak DISCOVERY

tara salangi ko pu...

Friday, February 13, 2009

A S K E: Faces Phases



kalye lakandula gallery's

LEGUAN

presents

A S K E
FACES PHASES


A two-man art exhibit
featuring the works of
ARNEL DAVID GARCIA
and
JOEL PABUSTAN MALLARI

Opening date: February 14, 2009 7:00 pm @ kalye lakandula gallery, Pulungbulo, Angeles City


Posted by Joel Pabustan MALLARI at 5:35 PM No comments:
Email ThisBlogThis!Share to XShare to FacebookShare to Pinterest
Newer Posts Older Posts Home
Subscribe to: Posts (Atom)

Blog Archive

  • ►  2016 (2)
    • ►  April (2)
  • ►  2013 (1)
    • ►  March (1)
  • ►  2012 (2)
    • ►  August (1)
    • ►  January (1)
  • ►  2011 (2)
    • ►  December (1)
    • ►  February (1)
  • ►  2010 (16)
    • ►  September (1)
    • ►  August (2)
    • ►  June (1)
    • ►  May (1)
    • ►  April (3)
    • ►  March (4)
    • ►  February (4)
  • ▼  2009 (7)
    • ►  December (1)
    • ►  October (2)
    • ►  April (1)
    • ►  March (2)
    • ▼  February (1)
      • A S K E: Faces Phases
  • ►  2008 (12)
    • ►  July (1)
    • ►  June (1)
    • ►  May (1)
    • ►  April (1)
    • ►  February (1)
    • ►  January (7)

Bale dugpanan/ Home

Bale dugpanan/ Home

Ing mamulabug

Ing mamulabug
Tarebalak pangpang

Tara kakuyug...

Tara kakuyug...

Discovering kapangpangan landscape and humanscape...

Why tarebalak?
Deng tarebalak are the skinks (or scincidae) that are known to us as the common backyard lizards. They belong to the family scincidae, which is the largest family of lizards, with at least 700 named species. They are truly cosmopolitan, distributed in the tropical, subtropical and temperate zones of all continents save Antarctica, plus many oceanic islands, New Zealand and Madagascar. In the Philippines, these species of Lygosoma smaragdinum are variously called in many names like tarebalak and timbabalak in Kapampangan, and bubuli in Tagalog. They are a close the relatives of the Kapampangan galakgak, lupisak, dapu, himbubuli, bangkalang, tuku (Tag. hunyango), and banyas and barag (Tag. bayawak).

Kapampangans are like tarebalaks, they are truly cosmopolitan, living in the tropical kapangpangan.

Malawus ko pu...

Malawus ko pu...

Lugal dng sinaglawe/ Visitor Map

Locations of visitors to this page

Mal-A-Ari

Mal-A-Ari
Kapampangan Visual Gallery

balikatan BALEN BAMBAN

balikatan BALEN BAMBAN
tara masyal kayu keti kekami Balen Bamban

KATATÁGAN Inc.

KATATÁGAN Inc.
KATIPÚNAN DA RÍNG TALASALÍKSIK AT TALATÚRUNG KAPAMPÁNGAN

Mal A Ari

Mal A Ari
webblog

BIRDS OF PARADISE (mixed media)

BIRDS OF PARADISE (mixed media)
Neng Mal-A-Ari 2007

TUTWA No.2 (mixed media)

TUTWA No.2 (mixed media)
Neng Pitik 2007

LELE BUNDUK ARAYAT

LELE BUNDUK ARAYAT
Neng Aurelio Lobo

Kabilugang Pamiadwangan Keti Indung Kapampangan (mixed media)

Kabilugang Pamiadwangan Keti Indung Kapampangan (mixed media)
Neng Istilo nang Karmina

KAWATASAN/ Kapampangan Poetry

KANAKUNG KATAKUTAN
Neng Arnel D. Garcia

Mibanya ne naman, Kanakung katakutan
Pilit keng iwasan, lalu nakung lalapitan
Anya neng kayi, mangutang kareng kaluguran
Nung makananung lugud ampong dapat gawan

Ing lulugud, balu yu naman siguru
Talagang ibie mungan anggang agyu mu
Pero kapamu, alang mararapat kanaku
Siguru uli na itang sobrang lugud ku

Obat makanyan, iyang mawawala itang buri mu
Ot ing emu buri, iyang milalapit kanaku
Eku mu balu pota mulala ne y kupidu
Siguru baligtad lareng pamana na kanaku

Nung talagang makanyan ing bie
Eku pa murin sumuku angang mabie
Andiyang makanyan kumu pamibiebie
Alit ke sana, karapat dapat kung dake


URAN PANGPANG
Neng Tarebalak Pangpang

Mebulabug melabug nang melabug
Ing danum keta king alug
Deng ilug memagparulug

Lalaut, mengapalaut
Karing lauta pakapadurut
Mamalimpuyung daradayuput

Memampang karing bangbang
Deng dapung mamanyatang
Alang patugut lang sasagpang

Butung uran mesikan nong mesikan
Karing libutad da ring asikan
Anting kuyug durun lang dintang

Uran uran misan kapang pesamsam
Bagyung sinalangi karing dungan
Ginulasiong malbang mibanlikan


INDUNG LUGAL[1]
Neng Tarebalak Pangpang

Bunduk
Bakulud, sulung-sulung
Makatas manalampas

Ilug
King libutad mayalug
Bangbang, sapa at laut

Pangpang
Sumangiran kaduangan
Mingatba kapangpangan

Deng bunduk pangulu
Memugnus danum
Ilug

Deng ilug memagbanlik
Migleleng kabalasan
Pangpang

Pangpang sinulung-sulung
Pigulutan sinaka
Bunduk
[1] Pakatuki ketang tipung dalit ketang panaung 17th siglu (De Venavente 1699)

DALIT AT KANTA/ Kapampangan Songs

PAMANULI
Amanu at musika neng Andy Alviz
Kinta de ri Chloe Fernandez at Edward Bernabe

Intro: G-G/C

G G/C
Nanuing kakung paintunan

Intro: G-G/C
G G/C
Nanuing kakung paintunan
G G/C
King anakung kabilian
C G/B F
Ot eku ayasam ing egana-ganang
D
Kaburian
G G/C
Ot nanu't dintang ka king bie ku't
B D#/B Em
Sinalbag kang kule
Am C/G C - C#/A
Ding abak a maranun asno sala
D-Dsus-D
Makasese
G G/C
Nung nukarin mengaparas
G G/C
Ikwang mengalampas – lampas
C G/B
Atiu kapala keni king lele
D
Kakung matimyas
G C/G B D#/B
Tutu kaya ini bala ku metung kang
Em
Paninap
Am C/G
Tuki mu ku't tairan
C C#/A D-sus-D
Miabe kata king aldong mayap

Korus:
G G/C
Ikaing kanakung dalan
G C#/A Dsus-D
Ika ing kanakung sikanan
C G/B Am
King pangalili ika ing pamanuli
C G/B D G-G/C
Ika ing sala ning kanakung bie.

Bridge:
Am7 D/Bm
Ala na sanang angganan
D/C GM7
Ining kanakung panamdaman
Am7 D/Bm
Akakit ke ing banua keka
D/C GM7
Aslag ka king lulam
C G/B F
Mipasno ya ing kakung mauang
D-sus-D—E7
Pilubluban

Korus:
A A/Bm
Ikaing kanakung dalan
C#/A D#/B Esus-E
Ika ing kanakung sikanan
D C#m Bm A
King pangalili ikaing pamanuli
D C#m Bm A
Ika ing sala ning kanakung bie.

Koda:
D A Bm C#m
Ika ing dalan, ikaing sikanan
D A Bm-E A
Ikaing pamanuli, ika ing bie.

(Ing kanta akit ya ketang kadwa at katlung album ning ArtiSta.Rita, ding “Pamanuli” at ing “Paralaya: Kapampangan Acoustic Pop Album” na kapilan pa me-launch keta king Bren Z.Guiao Convention Center, Lungsud ning San Fernando.).

KASEBYAN AT DIPARAN/ Kapampangan Proverbs

Picturesque Kapampangan Expressions

(Excerpts from a flyer prepared by the eminent Kapampangan ethnographer Dr. Ricardo C. Galang and Luz Silvestre Galang, distributed during the First International Conference on Kapampangan Studies held at the Holy Angel University on September 3-5, 2001.)

alang busbus a butul, adj., “no hole in the bones,” i.e., the person is hard, inflexible
balbal a malutu, adj., “cracked egg yolk,” i.e., person is unreasonable
bayag mu, n., “your testicle,” i.e., the person is not credible. Variations: burat mu, kupal mu, all cuss words
burayag, adj., “testicle,” i.e., the person has large testicles, uttered in anger
cuculug a buntuc, adj., “head shakes and rattles,” i.e., unsteady mind
gagagad, v., persisting
inagpa ning alti, literally “lightning strike you;” an extreme curse
karat na ka ning alti, literally “May lightning fornicate you;” an extreme curse: “May lightning hit you”
luang dapu, n., “crocodile tear,” i.e., feigned sadness
lakad ema, n., ‘crab walk,” i.e., suspicious walk
lamaran, adj., lazy
labing paralapdap, n., oversized lips
maburak a bitis, adj., “muddied feet,” i.e., poor
mabuluk a asbuc, adj., foul-mouthed
makaba a iki, adj., “long tail,” i.e., protracted tantrum, exaggerated dependence on parent
maragul a takla, adj., “large feces,” i.e., boastful
matuling a daya, adj., “black blood,” i.e., evil person
marimla gamat, adj., “cool hands,” i.e., nursing skills, green thumb
maklak a buntuc, adj., “deaf head,” i.e., dull
maimpis a labi, adj., “thin lips,” i.e., person cannot be trusted with a secret
nunu mu, literally, “your ancestors,” i.e., “you really don’t know”
pakipamalen, n., literally “what you bring to another town,” i.e., your sex organ
purika, n., prostitute
paldak kabayu, n. “a horse’s kick,” i.e., very strong
silung malambut, n., literally “soft string to tie your neck with,” i.e., kindly approach
susmaryosep, n., an expletive from corrupted Jesus, Maria, Joseph
tabang bilbil, n., literally “false fat,” i.e., beri-beri
tinuag na ing sabo, v., literally “spilled the soup,” i.e., sudden, costly mistake


Early Kapampangan proverbs

1. Matas at mataluctuc masaldac ya pangabaldug.
(The higher the climb, the harder the fall.)

2. Ing paro macabaluctut dalan ne ning masalusung agus.
(A bent shrimp allows the current to pass through.)

3. Ing asung macabaluctut butul man e macapulut.
(A lazy dog will not find even a bone.)

4. E ca lalapit qng api nung e ca bisang mapali.
(Don’t come near a fire if you don’t want to risk being burned.)

5. E mangaplas ing alang sugat.
(If there’s pain there must be a wound.)

6. Alang asung quinaung a e ra queungan; alang meiling e ra quelian.
(No dog barks unless barked at; no one smiles unless smiled at first.)

7. Queng maranup alang masias a tinape.
(No bread is ever hard to a hungry person.)

8. Ing malulumud pataram man calawatan na.
(A drowning man will clutch even a blade.)

9. Ing itu balican ne ing labug na.
(A mudfish always retraces its path.)

10. Panayan mu caring anac mu ing depatan mu cang tata mu.
(Expect your children to treat you the way you treated your father.)

Source: Hazel Clark Taylor, Pampangan Proverbs, 1918 and Ricardo Ortega, Pampango Proverbs, 1915 in H. Otley Beyer’s Philippine Folklore, Social Customs and Beliefs Vol. IX (Unpublished).

ARIYA: Kapampangan belief and folk science

Calinangan ding Taga-pampang No.1

IRIJIA/ARIJIA: Tutu la o Ali?
Nang Lord Francis Musni

IRIJIA/ARIJIA, mialiuang capaniualan, respetu, o tacut qng nanu mang bague, capaliarian a e pangcaraninuan, o mecad misteriosu. Qng pusu ning balang metung civilizadu man o ali, ating capaniualan caring bagueng masaquit aintindian. Ibat pa quetang minunang panaun, ing capaniulan at capanugalian da ring nunu tamu manalumpacan caring signus ning panaun. Ring signus a mialiuang tanda ilang babie babala nung nanung masanting at justu rang daptan; nung capilan la tanam, maglauta, mamupul, maglacbe, maquidigma, ultimo’ng pamanalacad bale o pamaglipat. Bista man dacal no careti ring mecalinguan qng quecaba ning panaun, ela ditac quecatamu ngeni ring maniuala careti. Qng modernung panaun at qng mabilis nang paniulung ning cienca, dacal la ring sasabing eno dapa panusigan dapott ngara uari ring mapila, “ala na mang mabatting quecata’mu nung paquiramdaman tala iusuc re’ng quecatamung macatau.”

Ring catipunan ding mesabing capaniualan tambing ta ‘nong cayaybe iba’t qng pangacaglicatamu indu tamu angga na qng magpante ta’ bitis. Ania pin sa iapag mi’la quecaiu reng mapilang capaniualan o arijia. [Ania pin sa iapag mi la quecaiu ren piling capaniualan a reti.] mapaliaring tutung macatula la ringn aliua careti at ring mapilan macapagmulala no man uling e ta la sucat isipan qng bayu tang panaun.

Patie tatanam cang saguing, e ca tatalangan banua bane tumubu’ng milalu catas.
Idurut la ring pinggan nung atin mamaco cabang atin pang mamangan, ban ligtas la qng puntalan da.
Macaba la ie ring mangaragul balugbug.
Eme lalacbangan ing anac uling ene dagul.
Baual ing magcanta ya ing dalaga queng tulid calang, nung ali, macapaquiasawa yang mebalu.
E ca manyimpan nung atin pang mamangan, nung ali ene macapaquiasawa.
Ing matuling a mariposa linub qng bale, signus yang ating mate metung a camag-anac.
Ing mamyalung api o baya neng bengi, magbatulalangan ya (mabulag ya neng bengi).
Reng suput (o e tuli) magmuri la anac (marinat la.)
E ca mattud alang laman atian o danupan mangalcal yang calderu ing caladdua mu.
Nung bisa cang miguising maranun, paguising ca caring caladua.
Atin datang a pera patie mecasalubung cang duling.
Muran patia dinilu me ing pusa.
E ca mamalis lugar neng mamangan nung ali mabalu o maviuda cang’gad.
E ca magregalung paniu, cinturon, cuintas, sapatuus queng quecang novia/u. (nung sapatus la, maliaring pabayad mu la ambusque magcanu ban apangilagan ing pamicauani.)
Nung meninap cang melagas a ipan o mebungal, atin mate caring malapit queca. (ban maiampat o ma-contra, paniabian o ipamalita mu)
Nung dacal panas a matuling sesen mu la (suerti la ren.)
Ganaca ya queca ing mengan o minum qng tagan mu. (o midenan uaua.)
Ing asu queng quilub bale managcat yang duldul. (uling mapali la canu daya.)
Ninu mang mialung pau mangalinguan ya.
Istung igpan na ca ning tucu, e milaco pangapecat anggang e manuldul.
Eca mamalis neng bengi ban e lual ing suerti.
Eca mamusning paying queng quilub bale pota mabalag la ring laipan
E mo luluclucan ding ulunan pota manigsan ca buldit.
E ca lulucluc queng lamesang pipanganan pota manigsa ca buldit.
E ca maniucle neng bengi pota mate lang’gad ding pengari mu.
Ating mecaganaca queca istung misanipan ca.
Icang pisasabian da patia aquet me ing dila mu.
Nung buri meng biasa ing anac mu, mua meng paurud qng metung a biasa.
Nung buri meng mapanyimba ing anac mu, ibaldug mo reng mumuna nang pipangucuan ning anac mu, queng dapucanan agua bendita.
Queng paniatang ning primeru mung regla, magpasaldac ca quetang catlu nang baiting ning eran ban e maglambat ing quecang regla.
Ing mecabalabal salamin, camtan na ing pitung banuang malas.
Nung mangucu cang lunis ban matibe la ring ipan mu.
E ca mandilu nreng vierniz, uling mete ing danum.
E la titipa queng bale ring ulunan. (darala me ing buntuc mu; ing camatayan mu)
E cac mamayad neng lunis ampo neng bengi.
E mo duduang re’ng pamayad queng auang.
E me tatactac o bubulus laman ing qquecang pataca.
E mo lalague reng carayum catacup ning silim, magalauang la.
Nung atin co’ng masaquit e ca pupunta queng mete (pota tuqui ya.)
E ca mamasbul nung mabuctut ca. (magcasaquit cang manganac)
E ca mattud queng pasbulan. (matet ca’ng ‘gad.)

PASILIP/ Kapampangan Reviews

FILIPINO IS NOT OUR LANGUAGE:

LEARN WHY IT IS NOT AND FIND OUT WHAT IT IS

(DEFENDERS OF THE INDIGENOUS LANGUAGES OF THE ARCHIPELAGO (DILA):

2007 First Edition/Printing - Angeles City: 73 pp.)

Ingsanu ing Filipinu?

JOEL PABUSTAN MALLARI

Balen Bamban, Tarlac


Ingsanu ing amanung Filipino? Filipino vs. Tagalug

Kostumer: “Atin kong size 5 karing sapatus arene?”

Magtinda: “ Wala na po mam”

Kostumer: “Metung a burger ne”

Magtinda: “may drinks po ba o wala?”


Deti mapilan lamu karing damdaman mu king luwal nung makananu lang managalug deng tau keti Kapampangan kabang dakal kareti mikakaintindi nomang lalu king amanung karelang sususwan, ing amanung Kapampangan. Maralas ing katuliran da ring gagamit kaniti ing marapal da mong pakibat ing “gagamitan de mu ing pangbansang amanu ning Pilipinas…ing Tagalug”. Ing Tagalug iyapin ba ing Filipino? Metung yamu ba ite? Ingsanu kaya? Dening magusut a kutang a reti tutulid la king meging pamagat ning librung “Filipino is not our language: Learn why it is not and find out what it is”.


Ing librung iti pepalwal ne ning Defenders of the Indigenous Languages of the Archipelago (DILA) anyang banwang 2007 nung nu kayabe la keni deng dakal a Kapampangan a lulugud king Amanung Siswan na panimunan da ri G. Edwin Camaya. Ing mesabing libru atin yang pasinag nang Gng. Josefina D. Henson ing pamuntuk ning DILA at pasilip ning pamitatag ning DILA na gewa nang G. Ernie Turla. Katuki da reti ing pekakalamnan ning libru - ilapin deng pakatuki:


Criminal language of the Philipines neng Vicente Albano Pacis

The Subdialect Filipino neng Guerrero de la Paz

A Chronology of Subdialect

Cleansing the Non-Tagalog Nationalities neng Benjie Yballe

Cebuano Marginalized ? neng Linda Kintanar-Alburo

Writing the National Literature or Why Warays Must Continue

Writing in Waray neng Merlie M. Alunan

Languages or Dialects? Understanding the native tongues of the

Philippines neng Christopher Sundita

Language and Identity neng Danny martinez

Systematic language destruction neng Tim Harvey

The subdialect overseas neng Harvey Fiji

Filipino is Tagalog, is Tagalog, is Tagalog…

Death and extinction

The language of discrimination; Brainwashing I

Intellectualizing dishonesty

Love and pride; Preservation or restoration?

Medium of instruction; Brainwashing II

Now Television, tomorrow the internet

Anthem to death; Suffocating our music

Transcript of a Dialogue with Sentro ng Wikang Filipino

Our answer --- Scrap it


Deng mesabing katipunan da ring papil king librung iti maglaman lang dakal a bage nung makananu ya lawen ing Filipino bilang pangbansang amanu ning Pilipinas at nung makananu lang mangapaburen deng mamabut aduang dalan a lengwahi ning bangsa. Dakal a mangaselan a pisasabyan ing mengatalake king librung iti na babye mangasanting a alternatibung kapanigaralan king pamanatindi nung makananu yang dapat apamalino deng isyung bibilug karing lengwahi ning Pilipinas.


Ingsanu pin naman ing lengwahing pangbansa? Nanu-nanu mo ing dapat ta mung abalu karing salitang Tagalog, Pilipino, Filipino? Metung la mu ba rete at bakit? Nung iyampang ya ketang makasulat pin naman ketang Artikulu XIV Seksyon 7 ning gagamitan tamung 1987 Konstitusyun ning Pilipinas, makapalino yang masala karin na deng masasabing “regional languages” ilang mamagsilbing “auxiliary official languages” daring tau karing balang mangaragul a kalulugalan da reti. Alimbawa nung ati ka keti Kapampangan antimo king lalawigan ning Pampanga at ing dakeng mawli dng lalawigang Tarlac at Nueva Ecija, pangulung parti dng lalawigang Bataan at Bulacan, ing Amanung Siswan ing mayap a salitang dapat gamitan antimo king talastasang pang-opisyal ning gubyernu at deng dakal a ahensyang pangpubliku. Nung ati ka Ilocandia, ing lengwahing Ilokanu, nung kng parting Bisaya ati yu karin ing Cebuanu, Ilonggu at dakal pa. deti dng magsilbing lingua franca dng balang lugal a regional. Makanyan mu rin na dapat pangsinan na ala ni metung man a artikulu o seksyon ing bukud yang pakabanggit ing Tagalug bilang peka pangbangsang salita o lengwahi ning Pilipinas. Nanupata anti mo karing mengabanggit a kasangkanan da ring memanyulat ketang librung “Filipino is not our language…”, pamalino de keti ing makananu lang dapat lingapan deng dakal a lengwahi o salita ning Pilipinas na e Tagalug. At keti pamalino da ing ulaga da ring miayaliwang lengwahi, dayalektu at puntu emu keti bangsa nunge kng pang-metoyatu.


Ing librung “Filipino is not our language…” makaintriga ya pamagat uling makaintriga lang tutu ding katipunan nang kalamnan. Masanting yang kapamasan karing iskolar antimo karing dalubasa at magaral emu keti Kapampangan nunge pati na ing pangkabilugang talabasa at talagamit karing dakal a salita - dng miyaliwang lengwahi ning bangsa.



LUGUD POEMS:

POESIA NANG APUNG SIMEON SICAT

AT APUNG MARIA DIZON

CAROLINA SICAT GUANZON

(Don Honorio Ventura College of Arts and Trades Press: 2008. 249 pp./ 97 pp. illus)


Nukarin ya ing Lugud?

HERNANDO T. SABANDAL

Lungsud Angeles


Nung mailig kang mamasang libru at ing pagbasehan mu keng laman na yapin ing pamagat na, pakapangilag mu neng daklut ing gamat mu keng librung “LUGUD Poems” (nang Carolina Sicat Guanzon, poesya nang Apung Simeon Sicat at Apung Maria Dizon) uling pota anti mu namung seryang lepunggus ing pangaladlad ning malwalas nang timan ning lupa mu king legwan ning pamagat nang sasagana ning librung ini... –Ita ing nung mantun kang poesyang tungkul keng lugud... Pota kasi masa kang manakit kang poesyang tungkul keng kapalsintan –Masira ka mu tula. Mantun naka mung kopya na nitang Tolentinuan da ri P.L. Yuzon, mekad kumpletu ya pa ita: atin yang lugud keng balen, lugud keng dalaga, at lugud keng indu, uling deta ring pibadbaran dang lugud.

Nung makanyan nanu ya laman ing librung LUGUD Poems nung ala neman palang tungkul keng sinta? -ing librung ini sasaklulu yang marakaldakal a poesyang makikayabeng gulis o “drawing” da reng magaral keng Bacolor Elementary School (central) at San Antonio Elementary School (proper) . Balang metung a poesya atin yang pakalikas king amanung Inglis king adwang aske: ing mumunang aske, Inglis damulag ngaku waring mamusung uling kataya por kataya ya pangalikas-amanu a ala keng ustung pulayi ning pamagsalitang Inglis, nung babasan mu la mipapatiman kang bagya: ing kadwa rang pangalikas-amanu mas seryosu na la uling poetiku na la... mupin ding poetic translation da rening poesya bala mu miyaliwa lang tau ding makigawa o kaya e ne akasabi ning milikas-amanu ing taganang makipluma. Ding alus laman nang poesya ning librung ini makabage la kareng anak at bayu-bayu pamung tatalas keng labwad ning literaturang Kapampangan, at nung pansinan me, bala mu wari tatasan na la kabyasnan ning awtor deng mamasa… – kulang namu eganaganang kataya at pelalung tuldik ilikas nang inglis a anting glosaryu. Ing masakit pa ating adwa o atlung kataya, na balamu mo wari ibat la keng Tagalug pangalikas at e king Kapampangan a pangagamit. Alimbawa: ULAP – cloud; GUBAT – forest… E ya cloud ing ulap, nung lilikas meng ibat keng Kapampangan –FOG ya; ing gubat naman Tagalug yang lulto ibatan uling ing forest, PULU ya keng Kapampangan, KAKEWAN naman nung woods, ing gubat agpang keng balu ku kataya yang pangimut (verb) at e ya karinan o lagyu (neither a nor a place) makanyan man mapalyari e naman pisiseryan ing bageng ita.


Ot LUGUD Poems ya pamagat nung makanyan? Ita ing pekalalam NANG poesyang makapalub ning librung ini a abasa mu kaybat meng biklat ing mumuna nang takap angga potang isara mu ne ing tawli nang pabalat. Kabang babasan me ing librung ini, e malawut a pagsisti me lalu na nung magaling kang poeta, pero mas e malawut a nung ngening biklat me bayntau o dalaga ka, mekad ayan naka ning imbut a ibuklat meng pasibayu lalu na nung atyu ne ing (o na la ring) talapagmana ning kekang lagyu, at nung e ka agad mamun, mekad keng tutuki kayabe mu ne ing tula (o ring tula) ning pusu mu a bunga ning lugud a akilala ning anak mu, o mekad kayabe mu pa pelalung manuyang mung ibat labwad a marayu. Bakit naman? Buklat me ban abalu mu nung nanu ing dakal a mangasanting nang bage a manaya king kekang panimanman.



KASAPUNGGUL A SAMPAGA

RENATO B. ALZADON

(Academia ning Amanung Sisuan International (ANASI) and

Center for Kapampangan Studies, Holy Angel University: 2008. 246 pp.)


Misasapunggul a Diwa

FRANCISCO M. GUINTO, Poeta Laureado

Lungsud Angeles

Ing pangalimbag na niting librung “Kasapunggul a Sampaga”, a sinulat nang RENATO B. ALZADON mitagun at miakma king panaun a nung nu ding pamasan Kapampangan malagad na lang tutung lalto. Iti, mengari ya mo ketang amanu da reng makatua- “kildap kaleldo”. Enamo kalupa kanitang mengapapauna iniang panaun da ring kekatang pipumpunan at pengari, a piyuyukyukan da la ding kuriru, nobela at miyayaliwang pamasan atyu makalapag arapan at patyu ning pisamban lalo na neng aldo kapiestan! Maplas man tanggapan, ding kayanakan ngeni at mapilan karing makatua ing ala nong lugud at masabal king malulunpawi, mamayuspus at makakalingwan nang kultura at literature ning Indung Tibuan.


E kalabisan ing salawayan la ding mapilang aklat a milimbag inggil king literaturang Kapampangan: a)”Ketang Milabas” nang Monico Mercado b)”Amanung Pakaversu” nang Amado M. Yuzon c) ”Diwa” nang Jose M. Gallardo d) ”Paninap ning Makagising” nang Vedasto Ocampo e) ”Bakas Panas” nang Querubin Fernandez at maluat pang panaun ing pagitan bayu ya lunto at milual ing katuki. Inia ngara pin-“Kildap Kaleldo”!


I Renato B. Alzadon megumpisa yang sinulat iniang bubut ya pa idad king pamanantabe na ning kayang pengaring lalaki a bantug nang poeta kanita pa. King kapamilatan ning programang pang-radyu ning Poeta Jose M. Gallardo, ing bayung sibul a Poetang Alzadon, mitais ya at dimdamdan ne keng pamigale kawatasan emu keti king Pampanga nune pa naman king beitan nang provinciang Tarlac. King imbut nang “makapanginain yang berde at sagiwang dikut”, makanian yang miglakbe lipat dagat at menatili at megaral king Baltimore, Maryland, USA. Dapot itang mapusyo nang lablab ning matatdang baya ning kultura’t literatura e melaus mete bagkus lakuas pang mikaluku itang api uling itang kayang tagimpan a miangat ya uri ing Amanung Siswan yang mikintal king isip na’t pilubluban. E patugut mibabalangkas at milalang rima’t bersu ban mayagyag la at mahanun reng kalupang kapampangan emu Karin king Amerika nung nuya magdatila, nune pati ding likuan na keti lalo na ding Tarlaqueño at Pampangueño , ban pasibayu reng luguran ing siswan a amanu---mangatwa man o bayung sibul a watas/ talasulat.


Makayama la king sintingan ding obra o sinulat nang poeta Renato B. Alzadon. Maging nanu mang tema o adle; pambalen o panamdam maka-Dios, panamdam makatau,kapalsitan la o kapusungan man . Nung namnaman mula sa, mibabalik wari ing “Gintu nang Panaun ning Poesia Lirika” ning 20th Siglo”-----iniang kapanaunan da ri Crissot, Zoilo Hitario, Monico Mercado, Yuzon, Macapagal at aliwa pa. Mengari lang “halo-halo” a “nung kapilan lalalam, karin la nianiaman”.


Ngaku-wari ustunng biklat me ing libru at binasa mula ding makalaman nang poesia, emu no buring tuknangan basan uling nung kapilan ka mililibutad , lalo kang sisiri kapagnasan ing miras ka kalalaman ban pakyarian mu la ding makawili, mangantimyas at mangasanting nang kasulatan. E sumawa ing ninu man ban simsiman do diwa, at pamisukung o pamibabalangkas ding mesambitlang poesia. Isipan mu namung ing poeta Alzadon eya bait Pampanga nune tubu yang Tarlac, dapot kapilan man e miwale at melanta ing lugud na at pakamal king Amanung Siswan. Agyang milya-milya man ing DAYU na king labuad nang tibuan, e meging sumbagal iti ban lalung MILAPIT at SARIWA king pusu na ing LINGAP at pamangambul king mana tang salita. Nga napin ning melapupuring Poeta Jose M. Gallardo, “tin kanung penandit keng bie ing Literaturang Kapampangan a deng poeta’t talasulat na ning Tarlac antimo di Conrado Gwekoh, Rosa Yumul at aliwa pa, ila ring manibabo kasuyuwan keng kultura kesa karing makudta na ning Pampanga .Imbes king umisan ka, lakuas keng purian , pupugayan at tatas a uri ing gelingan ning poeta ning Capas keng pamangamit nang kumbinasyung English at Kapampangan. Apatindag ne kule emu ing pluma tang sarili nune pati na ing panyulat deng daywan, at e masisira ing diwa ning poesia karing miagum a rima karing kayang bersada o telatag a mayan mung paki-intindian agyang bayu kang usbung a talasulat.


Mupin, tanggapan tamu’t ali, atin lang amanu o salita deng Kapampangan ning Tarlac a e pamilyar at era balu kabaldugan ding Kapampangan a dagul keti Pampanga . Ayantimo ing “Dakilang Amen”, a ing buri na palang sabian - “ing Guino tang Jesuscristo at ya ing mismung AMEN at TAPAT A SAKSI ning DIOS”. Emu ini, dakal la pa, antimo reng makatuki; timbutajil, kulumparit, maniulul, uliul, bantiti, salpitik, etc. Sana abie no kabaldugan ketang lalam a awsan dang “footnote” o kaya keng separadung “glosaryo” ketang tawli nang bilungan ning libru.


Dapot king kabilugan, metung yang kapuri-puring pamasan iting aklat nang “ZALDO ABNER” (Renato B. Alzadon). Sana, maging giebnan at talete ya iti, ban lakwas yang lumabung at sumulung ing malalanat nang kultura at literatura ning Indung Balayan. Luid ya ing Balen tang Tibuan! Luid ya ing Amanung Siswan!!

DENG PISASABYAN: Kapampangan issues

ING KABILIAN NING KAPAMPANGAN KING KASALUKUYAN

Neng Poeta Laureado Jaspe G. Dula
Pebreru 13-19, 1993

Uli ning SINE at TELEVISION, e marayung kilub ning limang pulung BANUA, ding KAPAMPANGAN metung a TRIBUNG ditak na mu meging BANSA lubusan da nang akalinguan ing karelang AMANU at lubusan na lang mag-TAGALUG. RENATO KATOKS TAYAG ( THE VANISHING PAMAPANGO NATION ) PANORAMA March 17, 1985. Lalu pang makatakut ing posibilidad a ali na la miyalilan bayung HENERASYUN ding kasalukuyan a TALASULAT ning KAPAMPANGAN. ( EDNA ZAPANTA MANLAPAZ ) KAPAMPANGAN LITERATURE. A HISTORICAL SURVEY AND ANTHOLOGY QUEZON CITY ATENEO PRESS 1981. Dakeng KAPAMPANGAN kareng piniling lugal.
ANGELES CITY 77.47
CANDABA 66.7
MABALACAT 85.3
TARLAC TARLAC 77.5
SURVIVAL LEVEL 75

SANGKAN O RAZON NUNG BAKIT KAILANGAN YANG manatiling mabie ing AMANUNG KAPAMPANGAN
1. Kikilalanan na la ning CONSTITUTION (PUN BATAS) ding AMANUNG REHIONAL at katutubung KULTURA anting PAMANA ning BANSA at yutus nang gamitan lang AMANUNG pang-REHION.
2. Pamikilala anting KAPAMPANGAN (sense of identity).
3. Pami-sanmetung at Pami-buklud lalu na neng PANAUN ning CRISIS anti ing daranasan tamu ngeni, pamipasikan king LIPUNAN.
4. Babie tiwala king sarili at IMPORTANSYA king KAPAMPANGAN.
5. Ambag king PAMBANSANG AMANU at KULTURA.
6. Sasaup king pami-kaluguran karing aliwang BANSA.
7. TETE king kekatamung milabas at PUNDASYUN ning paintungulan.
8. DIWA o KALADUA ning KAPAMPANGAN.
9. Talapagdala nun gnu ya makalulan ing KULTURA ning LAHI.
10. PUNDASYUN ning balwarting PAM-PULITIKA ( Politikal base )
11. Makanayun king malilyari mabilug a YATU ( kayabe ne ing PILIPINAS ) at king agus ning kasalesayan ( HISTORY O AMLAT )
12. Tutuki king DEMOKRASYA (Uling ing KAPAMPANGAN) ing AMANU ring keraklan king ANGELES at PAMPANGA.

DING MUNIKALA
1. Ibulalag yang metung karing OPISYAL a AMANU ing KAPAMPANGAN.
2. Gamitan ya ing KAPAMPANGAN karing ESKUWELA.
3. Ilikas la king KAPAMPANGAN king LAGYU ding UPISINA at PUSISYUN ning KAPAMAHALAN at AMANUNG TEKNIKAL.
4. Suportan la karing GRANT o SCHOLARSHIP ding kayabe king PANYULAT MUSIKA O TEATRONG KAPAMPANGAN.
5. Gawang LIGLIGAN pang-KULTURA kayabe la ring KAYANAKAN.
6. Gawang PROFESSIONAL CHAIR king pamagaral KAPAMPANGAN ( Kapampangan Studies ) king metung a UNIBERSIDAD a LOKAL.
7. Italakad la at palaungan ding MASS MEDIA king AMANUNG KAPAMPANGAN.
8. Magumpisang KAMPANYA ba yang GAMITAN ing KAPAMPANGAN king CIUDAD lalu na karing ESKUWELA ( SPEAK PAMPANGO CAMPAIGN )

Kanitang mil nuebi siyentus nobenta’y siyete 1997, kitang ning proffesora JULIET MALARI ning UNIVERSITY OF THE PHILIPPINES a gagawang pamanyaliksisk tungkul king ARTE’T KULTURA at LITERATURANG KAPAMPANGAN. Pilang la pa ngana ring POETA ngening salukuyan? Pagnitian na marahil ning Proffesora nung baket mapilan lamu ring sinulat dikil king memakbung a BULKAN PINATUBU at king ALUG at LAHAR a meminsala king maragul nang dake ning LALAWIGAN tamu. Ding sinulat di POETA LAUREADO VEDASTO DAVID OCAMPO ning BALEN MAGALANG, Y POETA LAUREADO JASPE C. DULA ning BACOLOR at ANGELES, at Y POETA LAUREADO ROSENDO DAVID PINEDA nig CITY OF SAN FERNANDO. At babo ning sablang bage karamput na lamung POETA ding damdaman mung migagale POESIA king RADIO at maging karing PISTANG BALEN, mababating na ing sadyang UGALI a pai-palage CRISSOTAN, PULOSA, ZARZUELA, at LIGLIGAN king pami-gale POESIA. King katutuan ditak na la mu ding POETA O TALASULAT ngeni. Dapot ketang petsang 1980, nung nu ing ( GOBERNADOR ESTELITO MENDOZA ) pepagaa yang listahan para kareti at mimigit lang walung pulu katau ( 80 ) Oneng manibat ketang petsang ita, ding Mangatuang POETA, anti la mong bungang SANTUL a manganabung tunggal-tunggal king GABUN. Miliwas-liwas lang memun ban keta ENO mibalik kapilan man. Ding POETA ngening salukuyan, abilang mu na la king TALIRI mu, uling ala naming magaral a maging POETA, uling alang tuturu karela. Ding maka-tagan ngeni ila ding makatuki. POETA VEDASTO DAVID OCAMPO migit neng 80, EUFROCIÑA DELA PEÑA 74, QUERUBIN FERNANDEZ 70, JASPE C. DULA 70, TEODULO DHONG TURLA 68, NORMIMG DEL ROSASIO 65, RODOLFO MALLARI 65, FELIX FGARIA 2, FRANCISCO GUINTU 60, PHOL BATAC 56. Ding kapitna kareti halus maina no pami-kakatawan, at balamu kelinguan da namu naman ing PAMANYULAT. Ing AMANUNG SISWAN ngeni mitibi neng mitii king KRISIS, kakadwa ating mamako karing POETA dapot ala na mang daratang. Antimurin ding TALATANGKILIK ding TALASULAT at POETA menga-tamaran na la mu naman. Pakamalan a KAPAMPANGAN, apibata tamu kaya o atanggap manyaman king lub tamu, king kabud kamate ra deting maka-tagan a POETA ala na pa mung LITERATURANG KAPAMPANGAN kilub ning makabang panaon? Pibulayan tamu. Nung ding MANUNGKULAN tamu, apakiapusan dia mu ing meging GOBERNADOR ESTELITO MENDOZA, siguru eya mitibi king anti kaniting KRISIS ing pakamalan tamung AMANUNG SISWAN. Ing meging MENSAHI na kanitang yapa ing GOBERNADOR ngana. Metung karing matas kung diling kapagnasan, ya ing maka-suyu ku king KAPAMPANGAN emu karing kayang MEMALEN at emu king keyang kabilian PISIKAL nune pa naman king keying KULTURA at LITERATURA. Eku TALASULAT ngana, dapot maniwala kung emu king PAMANYULAT Karin ya mallaring SUYWAN ing kekatang AMANU, at emu ring TALASULAT ila ring maki-katungkulan sumuyu kaniti. Ing pamamye INSPIRASYUN at INISYATIBU karing TALASULAT at karing bias pang maging TALASULAT metung yam u naming maulagang KASUYWAN. Iti ngana, ya ngeni ing kakung daraptan nung inya mitangka ya ing Banwahan a LIGLIGAN PAMANYULAT KAPAMPANGAN. Tagimpan ku ngana, a king kapamilatan na niti, aibalik tamung pasibayu itang sadyang SIPAGAN at LUGUD king kekatamung AMANU, antimo inyang panaun da ri CRISSOT, TOLENTINO, GALURA, PABALAN at aliwa pa, a nung kapilan ing KAPAMPANGAN eya mitatawli king insanu pa mang SALITA mabilug a PILIPINAS. Nasa ku mu naman ngana, a ding KAYANAKAN, ayung-yung tala sana kaisipan king PAMANYULAT KAPAMPANGAN, ban asiguru tamung karing daratang a Panaun, eya mi-paburen ing kekatamung AMANU. Yan mu ing mapilan karing sinabi ning ma-bunying EX. GOVERNOR ESTELITO MENDOZA ketang panaun na.

Ing munang dapat munye INSPIRASYUN para eya lubusang mawala ing pakamalan tang AMANU, yapin ing CAPITOLYU at ding baling ALKALDE, ding REPRESENTATIVE, ding BOKAL, ding KONSEHAL pam-BALEN at LUNSUD. Ing PRESIDENTI tamu ngeni, metung yang KAPAMPANGAN, dapat sana ya ing munang killing mag-malasakit at munye INSPIRASYUN, Uling itang meging IBPA na, ing meging PRESIDENTI DIOSDADO P. MACAPAGAL ya ing menikwang peka-matas diling TALASULAT NING KAPAMPANGAN at mi-bansagan yang ( LAKAN NING AMANUNG SISWAN )

gulis balebalayan

gulis balebalayan

Tarebalak DISCOVERY

Salamat pu king pamanyalangi yu king bilungan a iti. Malaus ko pu at makitalamitam keti!Ini ing bilungan na bubuntalag karing kaisipan da ring matenakan keni lugal kapangpangan.
Travel theme. Powered by Blogger.