K-Balen! Kapangyaryan dng Misangdaya

Kapangyaryan dng Misangdaya

Neng Joel Pabustan Mallari

Kapilan pamu anyang misalang ya kng maragul a pisasabyan keta pang milabas a bulan ing balitang mikamasaker keta kng Mindanao . Iti anyang dng convoy dng pulitikung Mangudadatu salakayan dala dng sabi rang migit kng dinalan a armadung lalaki kabang taglus la sana dng mesabing convoy para mag-file Certificates of Candidacy. 57 la dng kumpirmadung mete keti, panimunan na ning asawa nang Toto Mangudadatu, dakal a talapamalita’t manalastas, abugadu at dakal pa dng brutal a mengamate. Agpang kng panig dng Mangudadato, dng Ampatuan dng kanung makidapat kng makapangilabut a masaker keti.

Dng angkan dng Amapatuan at Mangudadato dng lultong pekamasikan at pekamakapangyaryan a sapni keta kng Maguindanao. Iti panimunan nang Datu Andal Ampatuan, Sr. Iya ing mituldwanan kanita para maging officer-in-charge anyang panaun ning gubyernung Aquino at makanyan ne munamang simbut kanita ing kilalang abugadung I Zacaria Candao para maging gobernador ning Maguindanao. Ing anak nang I Datu Andal Ampatuan, Jr. meyor na neman ning Datu Unsay, Maguindanao, kabang I Datu Akmad Ampatuan naman ing meyor ning Mamasapano, Maguindanao - ing manuyang na ning mesabing gobernador. I Zaldy Ampatuan naman ing gobernador ning Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM), ing lultong pekaanak a mamuntukan ning mesabing gubyernung pangrehiyun; at I Anwar Ampatuan naman ing meyor ning Sharif Aguak. Kng panig da naman dng sapning Mangudadatu, dakal munaman dng kilalang pulitiku antimo di Datu Pax Mangudadatu at Datu Suharto Mangudadatu. I Datu Pax ing representanti ning 1ng distritu ning Sultan Kudarat. Iya ing dating gobernador ning Sultan Kudarat karing banwang 2004-2007 at iya munaman ing meyor na ning Lutayan ketang 1988 angang 1998. Iya ing tatang da ri Datu Suharto at Ruth, ampo katwangan nang Datu Raden. I Datu Suharto Mangudadatu ing kasalungsungang gobernador ning Sultan Kudarat. Bayu kaniti, iya ing dating meyor ning Lutayan anyang 1998-2004, nung nu iyang pinalit kanita kang tata na na menungkulan a apulung banwa. I Dati Suharto meging representanti ne mu naman ning Sultan Kudarat anyang 2004 angang 2007. Ing kaputul nang I Ruth Sakaluran naman mo ing kasalungsungang meyor ning Lutayan. I Ruth iyang asawa nang Datu Raden Sakaluran na dati mu namang meging meyor anyang 2004-2007. I Datu Ismael "Toto" Mangudadatu ing pangunakan nang Datu Pax at iyang kasalungsungan bise-meyor ning Buluan ning Maguindanao. Iya ing asawa ning meteng Mangudadato ketang milabas a masaker. Kabang I Bai Eden Mangudadatu naman ing kasalungsungan bise meyor ning Mangudadatu na metung munamang municipalidad ning Maguindanao.

Tutung ing dayuput ning daya yang magsilbing pekamatibeng tali ning pamiyabe kng nanu mang laban – kng kanawan man o matsura mang daramdaman pati na kng e pante o patas a pamilaban. Alimbawa, anyang mumuna lang tuklu dng Español keti Luzon , minuna lang memampang karing pasigan ning matwang Tondo na sasakup mu kanita kng Menila ngeni at makanyan lang tinaglus kng Kapampangan – ing matwang labwad ning Pampanga at Bulacan ngeni. Keti pamu kanita meyakit na ing pamanalan dang kapangyaryan dng mikakamaganak uling atlu karing mamuntukan kanita keti ilapin di Lakandula na tatalan kng peka-Tondo at Raja Matanda at Raja Soliman naman dng kng Menila. Ila dng tatalan kng kapangyaryan kanita kng pasigan ning Buyuk Menila (Manila Bay), kabang dng lultong kakalaban kanita karela apin mu naman dng kamaganak da kanita kng Kapampangan anti ing martir a bayaning I Bambalito na awsan da namang Tarik Soliman dng aliwang talasulat. Iya ing menimuna kanita karing 2,000 kawal ibat Macabebe at Hagonoy ban lusuban de ing Tondo at labanan dng misanib a pwersa dng Español, Pintados (kawal ibat Bisaya) at dng tau da ring atlung lakan ning Menila. Ila-ila, mikakamaganak mikakampi-kampi milalaban laban. Anya ing ping Malacañan makanyan yang linto makasaleyan, uling dng mamuntukan karin mula pa kanita angga na ngeni dng mapya, dng sugi, dng matenakang daya dng lakan. Tune “malakan ya” ing lugal karing mikakamaganak a mapyang Kapampangan. Agpang kang Fray Diego Bergaño, metung a iskolar a Español, ing daya ing babye kabaldugan kng metung a balen at ning bangsa. Iti agpang kng alimbawa na kanita kng diksyunaryu na kng katayang “misangdaya kata” na buri nang sabyan anting “ikang kabalen ku” o “ikang kabangsa ku”. Nanupata, iti ing didikta kng aske at bili ning pisasabyang pamangilala kng metung a labwad dng balang memalen.

Kasalungsungan, tutung masyadung dikitan ing pisasabyang sosyo-pilitika keti bangsa. Mapali pane ing labanan at lultong mangibabo la kapangyaryan keti den mung mangasikan a mikakamaganak a ketawan. Nanu mong bayu keti? Agpang man kng amlat at kasalesayan, lultong ala. Iti makanyan me munamang akit karing aliwa pang mangatwang lalawigan at balen-balen ning bangsa. Ing Maguindanao at Sultan Kudarat matwa lang lalawigan a atin mangalalam a kwentu ning pamakipaglaban, mupin e kng makanining kabrutal a masaker. Kalupa nang Sultang Kudarat kanitang iya pa ing mamuntukan kng lalawigan a pelagyu da ngeni, linaban ya karing dayung Español at karing aliwa pang daya dng masasabing minunang Pilipinu keti.

Agpang kang PNP Chief Director General Jesus Verzosa, dng aliwang lugal bukud pa kng Maguindanao ing dapat banten ngeni anga na kng panaun ning alalan kng 2010 ilapin dng pakatuking lalawigan: Masbate, Nueva Ecija, Abra, Sulu, Lanao del Norte at Lanao del Sur. Ila dng lalawigang emu simpling sistemang pamikamaganak ing mimiral nunge kakambal pane kareti ing magaspang a kimut dng armas at masiring pamangamit kng kapangyaryan.

Keti Kapampangan, mayap namu e makanita ing lawe dng memalen. Tutung dakal karing mikakamaganak keti dng tatalan kng kapangyaryan mupin at e kng kapangyaryan ning baril ing mimiral nunge ing milalaban mu keti ing pera’t pibandyan laban kng prinsipyu’t belwan.

Arapin dng makatwa potang paindispu ta karing balang bale pupuntalan antimo balang pasku at bayung banwa, marapal dang ituru at pangamanwan ing “loko siklod kayu, apu yo ren!”, "...dara yo ren!", "...bapa yo ren!" o kesyo "tegawan me ita!". Anya dakal a apu, dara , bapa at aliwa pang tegawan o tewagan ing migigiting kng tali ning pamikakamaganak - ing lalung magpadayuput kng daya dng balang Pilipinu.

Manyiklod ta na pu kabalen!

______

bundukpinatubu@yahoo.com; http://tarebalakdiscovery.blogspot.com/

K-balen! Dng mangalagas a “K”

Dng mangalagas a “K”

Ing mababating a “Kapampangan”
“atin ku pung singsing…mewala ya iti eku kamalayan…”

Iti ibat ya ketang pamosung basultu na anti yamong sasalamin kng nung nanu ing bage a malyaring mabating o mawala antimong singsing a pakamal na amana ta karing indu Ketang sanese nang Renato “Katoks” Tayag “The Vanishing Pampango Nation” na mipalimbag anyang 1985, inula na ing amanung Kapampangan mawala ya kng kilub na mu ning metung a siglu at keti deng Kapampangan maging Tagalug no ngan.

Sarbey ning pangawala
Karing sensus o sarbey, lulto ing nung makananung deng taung e-Tagalug alang patugut lang magbaba bilang kumpara kng parakal nang parakal a bilang da ring Tagalug kng kilub na mu ning mapilan a pulung banwa o dekada. Kng kilub na mu ning banwang 1948 angang 1995, deng kabilangan da ring Tagalug migtas ya ibat kng 19% papuntang 29%, kabang deng Cebuanu mibagsak la ibat kng matas a 25% papuntang 21%, at deng Ilokanu at Ilonggu ibat la kng 12% papuntang 9% balang metung. Ing pamagbabang iti mas lulto yang malala o masiri karing aliwa pang kalulugalan. Alimbawa, deng kabilangan da ring Kapampangan kng Hermosa, Bataan migbaba lang tutu, ibat kng 55.6% anyang 1948 meging 19.9% na lamu ketang 1995; ketang panawun a ita ing deng memalen ning Dinalupihan, Bataan menabu la naman bilang ibat kng 47.8% meging 19.35% na lamu. Kng Orani, Bataan naman agpang kng 1990 sensus atin pang 1,541 karing memalen a Kapampangan at tutu lang meritak kabilangan uling 321 na lamu deng mitatagan ketagn banwang 2005. maragul a pangabagsak da reting kabilagan na papatak ya kng milalaung 79%. Deng makatwa naman karing memalen karing balen-balen ning Nueva Ecija antimo kng Cabiao, Gapan, San Isidro , at San Antonio deng alang patugut nang mangalagas munaman. Iti mayayakit munamang tutu karing balen-balen ning lalawigan Tarlac antimo kng Lapaz , Victoria pati na kng Lungsud Tarlac. Iti angga na karing balen-balen ning Bulacan kalupa na kng San Ildefonso, Hagonoy, Pulilan at Calumpit. Kng Candaba, migbaba ya at meging 63.6% na lamu deng mangapampangan anya pang banwang 1995 na nung suryan metung yang lehitimung balen a Kapampangan!
Kasalungsungan, menasa karing Kapampangan nung eman deng eganagana, dakal no deng ena makabasa at lalung makasulat man kng amanung Kapampangan. Iti mangabaldugan na lulto na lamu mong “illiterate” kng sarili dang amanu o salita deti. Nung makanyan, deng Kapampangan uling anga na lamu kng pamangamit kng paralan a pamangamanu namu at ali na kng pamanyulat at pamamasa, metung o adwang kasapnian o generation namu ing mitatagan bayu na la todung mangawala deti.

Deng pamilyang Kapampangan at deng karelang amanung gagamitan
Ing bie at ing pangamate ning metung a lengwahi makadipendi yang pane kng nung makananu ya mililipat o apapamana ibat karing mawang talagamit papunta karing kayanakan a dapat sanang magsilbing bayung mangamit. Masyadung makalungkut at makapangalambut isipan na keti mu kng lalawigan ning Pampanga, parakal nong parakal deng pamilyang ede apapamana ing pamangamanung Kapampangan karing kayanakan. Dakal lang tutu lalu na karing masasabing burgis o upper class na mangga na karing dakal a middle class a pamilya deng paragulan da la deng anak da gamit namu deng salitang Tagalug at Inglis. Katuliran da ring balang pamilyang managalug karing karelang anak a paragulan ing “sasane” da lamu deng karelang anak para kng luluban dang pipagaralan o iskwela. Dagdag da pa na ing amanung Kapampangan abalu da neman kng dalan, karing kakyalung da alimbawa. Mupin, ninu pa kayang mangapampangan kng dalan nung balang metung kareting anak a reti ala nang byasang mangapampangan nung pati kng pangauli da man karing karelang balang pamibalebale eda nala pakisabyan Kapampangan.

Ing pulitika ning lenggwahi at deng Kapampangan
Metung karing makasirang lalu ing deng anak a mitatagan magsalitang Kapampangan deng masusupil na rugu karapatan. Uling metung a maragul a bage keti deng pipagaralan o iskwela na maralas ila pang mamarusa, at ing masikan ampong maimpluwensyang mass media. Deti deng magparamdam na e la mabibilang a kayabe dening anak a reti kng mismung lugal dang kararagulan anya makanyan lang mangapilitan managalug ba mung atin lang akakasabi. Ing kalulwalan na niti, deng anak a mangapampangan at masisira la deng katuki dang kayanakan naman managalug nala. Kng makanyan na mu ring bage mayayakit na ena tagana maglamabat, mismung ing karelang generation malakwan neng palak ing bye ning karelang salitang Kapampangan. O ngeni mo nung mate ne ing Kapampangan? Mangabaldugan mu na karing adwang daya o lahi da ring taung linaban (dng Kapampangan at dng Tagalug na sasagisag karing walung yata o aslag ning aldo ning pangbansang bandera) kabud-kabud na wari mabating! Ing Ing Indung Kapampangan - ing labwad a megbayit karing e abilang a mangayap at matenakan a memalen, kayabe keti deng dakal a pamuntuk da ring atlung sange ning gubyernu (antimo kng kasalungsungang alimbawa, I Pres. GMA, Chief Justice Puno at Manny Villar na dating pamuntuk ning Senadu), dng mawala na mung anting bula kng pulayi ning amlat at kasalesayan - ing Kapampangan na kng dakal a pamikatagun ing magsilbing maging kakulangan kng balangamas, kng pangbansang amlat at pangakilala. Ing pangamate ning Kapampangan, yang mamirat karing bilungan da ring libru ning istorya ning balen kabilugan. Ing makabang panawun ning pamanalakad at pamibuklud dng balen-balen bang makilala ya ing kultura at kapanugalyan Kapampangan na meging malagu at siksakan wari kng belwan at gelingan misan ya mung mawala, masalbabi at makalingwan.

Etnisidad at lengwahi
Ing lengwahing Kapampangan metung yang masikan a sentru para kng lokal at nasyonal a pamisasanmetung at pamangilala, at pati ing paralan ning pamaglawe kng nung nanu lang klasi deng memalen. Lako ya iti at makanyan mu rin na ing Pampanga/Kapampangan magsilbi ne mung metung a yunit pulitikal alang pangakilala bilang deng taung memalen, imbes na metung a lagyung manalakaran bilang memalaen anti mo deng Tagalug, Ilocanu, Cebuanu, at dakal a mangaragul a grupung memalen. Kasalungsungan, ing lengwahing Kapampangan ati ne kng matinding bili ning pangasira, andyang pang sasabyan na ning National Statistics Office na dudurut pa kng 88% da ring memalen keti lalawigan ning Pampanga ing magsalita pang Kapampangan. Lalu na, ing salitang iti apin namu ing salitang mararamdam namu karing dalan at kantu – masyadung kolokyal, masyadu nang limitadu bokabularyu, at masiri na ing pamanandam aring salitang manaibat kng mayayawus a Filipino (Tagalog) at Inglis.

Mass media at edukasyun
Agpang karing obserbasyun, ing pamagpalit amanu o “language shift” lultong pauli na ning mass media at edukasyun. Ing edukasyun ing magsilbing mas maulagang galame uling sapilitan ya, at y among makidikta karing makiiglo kng mass media na gagamit Tagalug nya naman magdiskurayi kng pamangamit karing bernakyular o deng lokal a amanu. Anya makanyan mu naman na ing Kapampangan leko de karing pipagaralan o iskwela at magsilbing mitatanam karing kaisipan da ring anak na ing Kapampangan mayna ya karing amanung Tagalug at Inglis. Kng katatawliyan, deti deng meging sabagkal kng pamangamit karing mangayap a pisasabyan na meging kasangkanan ning pamangambul bnag lagu yang tutu sana deng kayang salita at bokabularyu. Ing makalungkut pang lalu, alang ukyan o programa para pakabyen ya ing amanung Kapampangan ing antimong mayayakit a malyaring managumpe kng luwal ning iskwela o pipagaralan. Kabang nung suryan yang masalese at mayap ing batas antimo ing pakayagpang kng kasalungsungan a Konstitusyun (Artikulu XIV Seksyon 7), deng mayayawus a “regional languages” ilang dapat magsilbing pangbansang lengwahi karing balang rehiyun antimo ing keng Kapampangan. Ilang dapat magamit karing talastasan at talamitam opisyal at pangpubliku. Ing gubyernu miglalang yang pangbansang lengwahi, na meging midyum o dalan ning media, kayabe keti ing TV at deng sine, na memura karing tradisyunal a pampublikung pipanalben antimo deng sarswela, krisotan, at kuriru, na megsilbing pekatawling santungan ning Amanung Siswan. Ing ulaga ning pamangamit kng mayayawus a “first language” bilang paralan kng mumunang balitang ning pamanigaral meyakit yang tutu karing dakal a eksperimentu, antimo itang Iloilo Second Language Experiment ketang banwang 1950s. Uling lalu na deng anak keti la tutung mituturu ketang dapat na alang purayit ketang dapat dang abalu. Imbes na pagaralan de pin naman ing operasyun o belwan ning sabjek a dapat dang tutukan lultong pati ing lengwahing peka-medium na pilit dang papagamit kng iskwela ing metung pang dapat dang pakiintindyan. Alimbawa kng sabjek a matematika, ing digital code a 2 x 5 mituturu ya ketang amanung “dalawang tiglilima” o “two times five” imbes na “adwang tsa-lima”. Anya lulto la pang byasang mangwenta karing kabilangan deng anak a pakalat-kalat kng dalan kesa karing paka-uniporming magaral karing pormal a iskwela o pipagaralan.

Diskriminasyun at katuliran
Agpang ketang papil a “Mexican-Americans: People on the Move,” na pepalwal ning National Geographic anyang Unyu 1980, ing kanung dake ning pamagpundasyun kng nung makananu ne paulagan ning anak ing kayang sarili e ya malyaring isalikut: “Ing anak dapat yang miasad kng lengwahing panwalan nang kayabe ya. Ing anak kaylangan ne ing maulangang pangsin kng kayang sariling kultura kalupa ning kayang panugali at kapanwalan bang sumanting ya pakiramdam kng kayang sarili.” Nung makanini ing malyari, ing amanung karelang dapat lingapan mamye yang masikan a bili ning Amanung Siswan bilang pakibat kng mimiral a diskriminasyun karing kasalungsungan a patakaran, nung nu babye yang masanting a panig karing anak a Tagalug at e patas a lawe karing anak a e-Tagalug. Keti ana pin ning SOLFED, nung enamu mika-cultural suicide antimo ing pamaglakwan o pamangalingwan karing indung amanu karing balang pamibalebale e la makatagal kng kasalungsungan a kalakaran at pamakibage deng e-Tagalug karing anak a taganang Tagalug. Ing pamaglipat kng Tagalug, nung nu deng nunnung Kapampangan e la mekikisabit kng milabas kaninu man, mapapanako yang sarya ing karelang malagung milabas at sentingan ning pangakilala. Anya keni masanting ya naman silipan ing bage nung dyang makananu yang magpilit ing metung a e-Tagalug na magpakatagalug, kapilan man lulto yang metung a “second class” a Tagalug kng kayang pangatau. Masyadu nang masakit at makalunus ing kabilyan ning kekatamung lengwahi na kng kilub na namu ning tiktak kng kakuyad a panawun ing pangawala na niti ali na magsilbi pang abalik andyang pang nanu pa ing gawan ta kanita. At nung datang na itang biling ita, ala neng akarapat ing gubyernu dyang magbabatbat ya pang manigobra. Makarine mang isipan na kng daratang a panawun ing pangamate ning kekatamung lengwahi mesalbabi ya anyang panawun na pamo ning presidenting ing daya na keti ya ing ppumpunan na. Ing pamaglabung ning kekatamun lengwahi pati na ring aliwa pang regional languages ila mong pekamasanting nang alakwan pamana ning kekatamung presindenting Kapampangan na byasang mangamanu karing dakala a lengwahi ning Pilipinas, at menyambut mu rin pauli dareti bang akwa ne ing luluklukan nang pusisyun ngeni.

K-Balen! Miyaliwang tiup dng angin

Miyaliwang tiup dng angin

Tutung matalik yang manaliwa ing tiup ning angin ngeni. Emu ita maralas emu sukat isipan ing nung nanung pulayi ampo ing bulusuk na niti. Kng dake ning panaun, ninu wari misip na makatatlu neng tinuklu ing bagyung Pepeng keti Luzon . Bage a makapangasdan at makapigaganaka. Bayu ya dintang iti, ing bagyung Ondoy bigbug na ne ing kapulwan, kaybat makanyan yang dintang manatad takut karing balang tau. Ing PAGASA, NDCC, at dakal pang sange ning gubyernu’t dng aliwa pang mialiwang grupung sibilyan at NGOs dng e midatun nung nanu ing gawan. Itang Biernis, a-2 ning Oktubri, linto lang tuliru dng tau, uling anjang instant noodles, kape’t de latang antimo sardinas dng menganapnap karing iskaparati da ring tindaan, palengkit at supermarket. Bage na dng tau mengataranta lang tutu kng milyari ketang milabas a pamayalanta nang Ondoy. Inya itang kabengyan a ita ning Biernis makanyan lang lalang patugut mamanalangin dng kerakalan da ring tau ba mung milisya ya pin ing paratang kanitang bagyung Pepeng. Ing sisti, ing klima, ing panaun tutu neng magbayu. Keta mu kng baryu Lara ning Lungsud San Fernando, Pampanga, migmistula yang anting pinak detang mangalapad a kakewan karin dala ning makabang pamanuran at bagyu. Ing makapagmulala kaniti, balang abak a maranun ngeni, atin darayung ayup karin at makanyan lang karin mamangan antimo detang mialiwang ayup a migratory. Keti kula ikit dng ayup o wangis karing ayup a Chinese Pond Heron (Ardeola bacchus) at detang Black-Crowned Night Heron (Nycticorax nycticorax). Deti tutu na lang malagad at tawli lang meakit keta kng Candaba ketang Ineru ning banwang 2008. Kaybe keti dng Pacific tern sulasulapo, deti detang karaniwan mayayakit ketang anti mo buyuk o bay ning Menila. Nanu mo iti? Tutu ping mamalis ne ing dati nang pulayi ning klima, ing aske ning panaun ta ngeni. Anya makanyan taganang lulto na ing bangsa laluna dng lugal ning kapulwang Luzon taganang dalan de ring mialiwang sakunang anti dng bagyu’t uran, dng dakal a bulkan, at ayun ampong albug. ***

Tutung matalik yang manaliwa pin ing tiup ning angin. Kaybat dang memagbaba dng reyting da ring dakal a presidentiables antimo di Sen. Legrada, Bise Pres. Kabayan Noli, makanyan no mang sinigpo dng reyting da ri Sen Villar, Sen Chiz, Sen Mar at dating Presidenti Erap. At ngeni dng mibubugbugang lalu dng kampu da ri Sen. Noynoy at Sek. Gibo Teodoro. Kabang makanyan munaman na meging bulungbulungan mu naman karing mengapapalabas a panaun ing posibling pamanagal da ri Supreme Court Chief Justice Puno, ing negosyanting I Manuel V. Pangilinan ning PLDT at Smart, at ning kasalungsungang gobernador a Amung Gob at dakal pa. Kalupa ning asabi kuna kanitang milabas, dakal lang pane dng mikakainteres na mamuntukang pulitikal ning bangsa. Dakal lang bisang maging lakan ning Palasyu ning Malacañan. At ngening kasalungsungan, dakal na namang pamagbayu kng tiup ning angin kng dake ning magusut a pulitika. Ing KAMPI at ing Lakas-NUCD-UMDP, kabang ing Liberal Party naman ing mangatawan ban suportan nala dng bayung mitandem nang miembrung I Sen. Noynoy at Sen Mar para ilamong kumandidatu para Presidenti at Bise Presidenti kng daratang a alalan keng 2010. Anya kaabang-abang keti ing pamitutlid da ring kanyan kanyang manuk ning bayung misanib a Lakas-Kampi kng pangatau nang Sek.Gibo ning DND at Sen Noynoy ning Liberal. Nanupata, kapilan pamu ing dakal a mamagasang karing dane ning administrasyun ing ngeni mamanaimik na pa antimo di Sen. Gordon, MMDA Chairman Bayani at dakal pa.

Kng kasalungsungang sarbey, matas ya ing popularidad nang Sen. Noynoy. Nung ngeni pin naman ing alalan, manyambut yang palak ing mesabing senador. Iti dala na ning dng Pilipinu atiyu pa ing simpatya da king meangubieng Tita Cory, ing ima nang Noynoy na dati mu namang presidenti. Keti makanyan nemang makasake kng malilyaring sitwasyun ing sekretaryu ning DND. Uling iya at I Noynoy emu simpli ing pilalabanan da ngeni. Ila ing ingmbawa ning laban a papakit kng dakal a sapin o level ning labanang sosyo-pulitikal. Laban yang pamilya, uling parewu lang ating dayang Conjuangco, dng mapya ning pulitika na mapipitna kng adwang sapni: dng kng paning da ri dating Ambassador Danding nung nu ya karin ya menibat Ing pamilya nang Sek. Gibo, at dng kng panig da ri Rep. Peping nung nu karin neman I Sen. Noynoy. Ing laban dang iti, salamin de mu naman dng pamialiwa da ring adwang mangaragul a pangkat-etnolingwistiku ning Lalawigang Tarlac: dng Ilokanu ning dane pangulu at dng Kapampangan kng dane namang mawli. Katatawlian, ing laban da ing lulto manalakaran karing adwang tumpuk dng kapanwalan at kimutang sosyo-pulitikal ning bangsa: ning maka-administrasyun at dng kng oposisyun. Nanu mang laban da, mikakasa ya ing lalung pamagtas ning reyting dng balang metung karela. Iti bage yang maulagang sandata ban milukluk ya bilang lakan ning bangsa nung sakali ing ninuman karela. Keti neman menaligaga I Sen. Villar, anya makanyan na nong linage dng aliwa na pang sandata naman laban karing adwa : dng mangasanting nang senatoriables na panimunan da ri Atty. Adel Tamano, Gilbert. Remulla at pati ing kaalyadu nang I Sen. Alan Peter Cayetano. Ila dng gogosa naman kng lalam ning Partido Nacionalista, metung mu naman karing mangasikan a partidu ning oposisyun. Taganang matalik yang malis ing panaun. Ngeni mu pin naman, mayayakit na nung ninu at makananu lang galo dng dakal a “timawa” ban ila dng milugal bilang presidenti ning bangsa.

Tutu pin ana ning metung a amlat Kapampangan, ing Palasyu Malacañan, “malakan ya” antimo ketang panaun da ring mamuntukang Kapampangan a I Lakan Dula, Raja Matanda at Raja Soliman ning lugal ning Menila at Tondo. At makanyan la namang bisang milugal dng tenakan areti ban maging lakan ning kasalungsungang “malakan a lugal” ning Menila. Nanu mong bage ing lulto kaniti, dng Kapampangan o dng mikidayang Kapampangan na naman dng mayayakit a samal ban milukluk kng mesabing Malacañang. Laluna nung I Sek Ricardo Puno yang maging partner nang Sek Gibo, mas sikan ya ing potensyal na ning pamaglugal da ring Kapampangan kng tutuking tangka ning kapangyaryan.

Aldo maaslag pu kekatamu balen. ___________ bundukpinatubu@yahoo.com; http://tarebalakdiscovery.blogspot.com/

ASKE NING PAMIADWANGAN

Basultu (balse):

Báyu pu ing sábla, keti yayábut ké

Ing máyap a pinándit a kákung bábyê

Ing laus a pamigálang kákung igálê

Kekatámu yang tánggapan pamipúgê

ASKE NING PAMIADWANGAN

Neng Mal-a-ari

Ketang kamúmulan ning mátwang kabélwan

Dakâl na akagisíngang kapánwalan

Kán’ta pa man dakâl nang kasalpántayánan

Mamányanga karing sáblâng pilublúban

Déning Katólikû at ding Iglésya

Ding sámut-séktang protestánti’t dakâl pa

Manggá na karing Muslim ngeni na dáti na

Misasanmétung lûb, súyu kñg Íbpa ra

Kñg ádle ning kultúra tang pimámanan

Dakâl lang e súkat nu ta’man sulíngan

Múpin kélat la at éla pasayángnan

Ánti ‘la mong mangabáting ‘lang balíkan

Kalalangán, álit’ kalutûng “sans rivál”

Ánti ding kapangán, dúkit at tibábal

Pukpûk, pinándê pati gílis míkapagal

Misasanmétung lá’ng dapât migugusâl

Kñg askê ning kékatáng ekonomíya

Tiktákan nang pálak ing pamisúlung na

Ing dáting sakâb-kumúsad nang ítsura

Ding mísan pang mipíblasan pamanalágwa

Nû ka man balíkîd ngeni ‘salungsúngan

Kapanintúnang máyap ing paintungúlan

Pamiadwángang mányali’t mamuhúnan

Misasanmétung lang lálu kñg kabiáyan

Metung mung báge ing mítmû karinatan

Karing dáke ning pisasábyan káyapan

Managúmpeng lálu nung máyap pigáwan

Nung mapalis masalése pulítikang árapan

Etána mipanábit’ mipanákdak panê

Ilako naing áyling pilit’ e túne

Túklû kñg gabûn ampong balíkîd púgê

Misasanmétung pára kñg ikasalése

Pawaga:

Marakâl nang kasakítang delánan

Miyáliwang panaun tá’ng petunáyan

Mákbung neyng mákbung, at kasalân neyng dásan

Managúmpe ta’ng panê dáne ning káyapan

Ibatíbat sinulâd ing bálang máyna

Ban mipapanúsig ding memaleng sáblâ

Késa kñg kadénang pákâ-tanikalâ

Mapándeng bákâl, kñg kaláwang masíra

Destiny and Destination

Burgis author to review HAU history book

MODERN classic History of the Burgis author will be the guest speaker at the April 2 closing ceremonies of the Diamond Jubilee Year of Holy Angel University.

Mariel Francisco, one of the country’s top female writers, editors and book reviewers, will also review the book Destiny and Destination: The Extraordinary Story and History of Holy Angel University 1933-2008, written by Robby Tantingco, when it is launched during the same ceremonies.

Francisco is also known for the best-selling books, Ladies Lunch and Other Ways to Wholeness and A Spiritual Pillow Book, which she co-authored with her close associate Gilda Cordero-Fernando.

A member of the Nepomuceno clan of Angeles City and an alumna of Holy Angel University, she is the daughter of Armando and Paciencia Nepomuceno who both graduated summa cum laude from the college department of the then Holy Angel Academy.

Mariel herself graduated high school valedictorian (Class ‘61), as did her sisters.

She took up AB English Literature at Maryknoll College and MA English at the Ateneo de Manila Graduate School. She took advanced studies in English language teaching at the University of Reading (UK) through a British Council grant, and at Georgetown University (Washington D.C.) through a Fulbright visitorship.

In 1976, she joined the faculty of the Ateneo’s College of Arts and Sciences English Department, teaching English language and literature and Philippine culture, until 1990.

From 1986 to 1990, she worked as consultant to the World Health Organization’s Western Pacific Regional Office as well as Director of the World Health Organization (WHO) Learning Center, whose responsibilities included training Ministry of Health officials from Vietnam, Japan, Korea, Laos and China in management and leadership through English language skills.

She currently gives workshops on “The Spiritual Power of Aging” based on her research on the seven-year stages of human biography and life after life.

Visual Art Exhibit

Dalit ning Milabas

A S K E: Faces Phases

kalye lakandula gallery's

LEGUAN

presents

A S K E
FACES PHASES

A two-man art exhibit
featuring the works of
ARNEL DAVID GARCIA
and
JOEL PABUSTAN MALLARI

Opening date: February 14, 2009 7:00 pm @ kalye lakandula gallery, Pulungbulo, Angeles City