K-Balen! Kapangyaryan dng Misangdaya

Kapangyaryan dng Misangdaya

Neng Joel Pabustan Mallari

Kapilan pamu anyang misalang ya kng maragul a pisasabyan keta pang milabas a bulan ing balitang mikamasaker keta kng Mindanao . Iti anyang dng convoy dng pulitikung Mangudadatu salakayan dala dng sabi rang migit kng dinalan a armadung lalaki kabang taglus la sana dng mesabing convoy para mag-file Certificates of Candidacy. 57 la dng kumpirmadung mete keti, panimunan na ning asawa nang Toto Mangudadatu, dakal a talapamalita’t manalastas, abugadu at dakal pa dng brutal a mengamate. Agpang kng panig dng Mangudadato, dng Ampatuan dng kanung makidapat kng makapangilabut a masaker keti.

Dng angkan dng Amapatuan at Mangudadato dng lultong pekamasikan at pekamakapangyaryan a sapni keta kng Maguindanao. Iti panimunan nang Datu Andal Ampatuan, Sr. Iya ing mituldwanan kanita para maging officer-in-charge anyang panaun ning gubyernung Aquino at makanyan ne munamang simbut kanita ing kilalang abugadung I Zacaria Candao para maging gobernador ning Maguindanao. Ing anak nang I Datu Andal Ampatuan, Jr. meyor na neman ning Datu Unsay, Maguindanao, kabang I Datu Akmad Ampatuan naman ing meyor ning Mamasapano, Maguindanao - ing manuyang na ning mesabing gobernador. I Zaldy Ampatuan naman ing gobernador ning Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM), ing lultong pekaanak a mamuntukan ning mesabing gubyernung pangrehiyun; at I Anwar Ampatuan naman ing meyor ning Sharif Aguak. Kng panig da naman dng sapning Mangudadatu, dakal munaman dng kilalang pulitiku antimo di Datu Pax Mangudadatu at Datu Suharto Mangudadatu. I Datu Pax ing representanti ning 1ng distritu ning Sultan Kudarat. Iya ing dating gobernador ning Sultan Kudarat karing banwang 2004-2007 at iya munaman ing meyor na ning Lutayan ketang 1988 angang 1998. Iya ing tatang da ri Datu Suharto at Ruth, ampo katwangan nang Datu Raden. I Datu Suharto Mangudadatu ing kasalungsungang gobernador ning Sultan Kudarat. Bayu kaniti, iya ing dating meyor ning Lutayan anyang 1998-2004, nung nu iyang pinalit kanita kang tata na na menungkulan a apulung banwa. I Dati Suharto meging representanti ne mu naman ning Sultan Kudarat anyang 2004 angang 2007. Ing kaputul nang I Ruth Sakaluran naman mo ing kasalungsungang meyor ning Lutayan. I Ruth iyang asawa nang Datu Raden Sakaluran na dati mu namang meging meyor anyang 2004-2007. I Datu Ismael "Toto" Mangudadatu ing pangunakan nang Datu Pax at iyang kasalungsungan bise-meyor ning Buluan ning Maguindanao. Iya ing asawa ning meteng Mangudadato ketang milabas a masaker. Kabang I Bai Eden Mangudadatu naman ing kasalungsungan bise meyor ning Mangudadatu na metung munamang municipalidad ning Maguindanao.

Tutung ing dayuput ning daya yang magsilbing pekamatibeng tali ning pamiyabe kng nanu mang laban – kng kanawan man o matsura mang daramdaman pati na kng e pante o patas a pamilaban. Alimbawa, anyang mumuna lang tuklu dng Español keti Luzon , minuna lang memampang karing pasigan ning matwang Tondo na sasakup mu kanita kng Menila ngeni at makanyan lang tinaglus kng Kapampangan – ing matwang labwad ning Pampanga at Bulacan ngeni. Keti pamu kanita meyakit na ing pamanalan dang kapangyaryan dng mikakamaganak uling atlu karing mamuntukan kanita keti ilapin di Lakandula na tatalan kng peka-Tondo at Raja Matanda at Raja Soliman naman dng kng Menila. Ila dng tatalan kng kapangyaryan kanita kng pasigan ning Buyuk Menila (Manila Bay), kabang dng lultong kakalaban kanita karela apin mu naman dng kamaganak da kanita kng Kapampangan anti ing martir a bayaning I Bambalito na awsan da namang Tarik Soliman dng aliwang talasulat. Iya ing menimuna kanita karing 2,000 kawal ibat Macabebe at Hagonoy ban lusuban de ing Tondo at labanan dng misanib a pwersa dng Español, Pintados (kawal ibat Bisaya) at dng tau da ring atlung lakan ning Menila. Ila-ila, mikakamaganak mikakampi-kampi milalaban laban. Anya ing ping Malacañan makanyan yang linto makasaleyan, uling dng mamuntukan karin mula pa kanita angga na ngeni dng mapya, dng sugi, dng matenakang daya dng lakan. Tune “malakan ya” ing lugal karing mikakamaganak a mapyang Kapampangan. Agpang kang Fray Diego Bergaño, metung a iskolar a Español, ing daya ing babye kabaldugan kng metung a balen at ning bangsa. Iti agpang kng alimbawa na kanita kng diksyunaryu na kng katayang “misangdaya kata” na buri nang sabyan anting “ikang kabalen ku” o “ikang kabangsa ku”. Nanupata, iti ing didikta kng aske at bili ning pisasabyang pamangilala kng metung a labwad dng balang memalen.

Kasalungsungan, tutung masyadung dikitan ing pisasabyang sosyo-pilitika keti bangsa. Mapali pane ing labanan at lultong mangibabo la kapangyaryan keti den mung mangasikan a mikakamaganak a ketawan. Nanu mong bayu keti? Agpang man kng amlat at kasalesayan, lultong ala. Iti makanyan me munamang akit karing aliwa pang mangatwang lalawigan at balen-balen ning bangsa. Ing Maguindanao at Sultan Kudarat matwa lang lalawigan a atin mangalalam a kwentu ning pamakipaglaban, mupin e kng makanining kabrutal a masaker. Kalupa nang Sultang Kudarat kanitang iya pa ing mamuntukan kng lalawigan a pelagyu da ngeni, linaban ya karing dayung Español at karing aliwa pang daya dng masasabing minunang Pilipinu keti.

Agpang kang PNP Chief Director General Jesus Verzosa, dng aliwang lugal bukud pa kng Maguindanao ing dapat banten ngeni anga na kng panaun ning alalan kng 2010 ilapin dng pakatuking lalawigan: Masbate, Nueva Ecija, Abra, Sulu, Lanao del Norte at Lanao del Sur. Ila dng lalawigang emu simpling sistemang pamikamaganak ing mimiral nunge kakambal pane kareti ing magaspang a kimut dng armas at masiring pamangamit kng kapangyaryan.

Keti Kapampangan, mayap namu e makanita ing lawe dng memalen. Tutung dakal karing mikakamaganak keti dng tatalan kng kapangyaryan mupin at e kng kapangyaryan ning baril ing mimiral nunge ing milalaban mu keti ing pera’t pibandyan laban kng prinsipyu’t belwan.

Arapin dng makatwa potang paindispu ta karing balang bale pupuntalan antimo balang pasku at bayung banwa, marapal dang ituru at pangamanwan ing “loko siklod kayu, apu yo ren!”, "...dara yo ren!", "...bapa yo ren!" o kesyo "tegawan me ita!". Anya dakal a apu, dara , bapa at aliwa pang tegawan o tewagan ing migigiting kng tali ning pamikakamaganak - ing lalung magpadayuput kng daya dng balang Pilipinu.

Manyiklod ta na pu kabalen!

______

bundukpinatubu@yahoo.com; http://tarebalakdiscovery.blogspot.com/

K-Balen! Miyaliwang tiup dng angin

Miyaliwang tiup dng angin

Tutung matalik yang manaliwa ing tiup ning angin ngeni. Emu ita maralas emu sukat isipan ing nung nanung pulayi ampo ing bulusuk na niti. Kng dake ning panaun, ninu wari misip na makatatlu neng tinuklu ing bagyung Pepeng keti Luzon . Bage a makapangasdan at makapigaganaka. Bayu ya dintang iti, ing bagyung Ondoy bigbug na ne ing kapulwan, kaybat makanyan yang dintang manatad takut karing balang tau. Ing PAGASA, NDCC, at dakal pang sange ning gubyernu’t dng aliwa pang mialiwang grupung sibilyan at NGOs dng e midatun nung nanu ing gawan. Itang Biernis, a-2 ning Oktubri, linto lang tuliru dng tau, uling anjang instant noodles, kape’t de latang antimo sardinas dng menganapnap karing iskaparati da ring tindaan, palengkit at supermarket. Bage na dng tau mengataranta lang tutu kng milyari ketang milabas a pamayalanta nang Ondoy. Inya itang kabengyan a ita ning Biernis makanyan lang lalang patugut mamanalangin dng kerakalan da ring tau ba mung milisya ya pin ing paratang kanitang bagyung Pepeng. Ing sisti, ing klima, ing panaun tutu neng magbayu. Keta mu kng baryu Lara ning Lungsud San Fernando, Pampanga, migmistula yang anting pinak detang mangalapad a kakewan karin dala ning makabang pamanuran at bagyu. Ing makapagmulala kaniti, balang abak a maranun ngeni, atin darayung ayup karin at makanyan lang karin mamangan antimo detang mialiwang ayup a migratory. Keti kula ikit dng ayup o wangis karing ayup a Chinese Pond Heron (Ardeola bacchus) at detang Black-Crowned Night Heron (Nycticorax nycticorax). Deti tutu na lang malagad at tawli lang meakit keta kng Candaba ketang Ineru ning banwang 2008. Kaybe keti dng Pacific tern sulasulapo, deti detang karaniwan mayayakit ketang anti mo buyuk o bay ning Menila. Nanu mo iti? Tutu ping mamalis ne ing dati nang pulayi ning klima, ing aske ning panaun ta ngeni. Anya makanyan taganang lulto na ing bangsa laluna dng lugal ning kapulwang Luzon taganang dalan de ring mialiwang sakunang anti dng bagyu’t uran, dng dakal a bulkan, at ayun ampong albug. ***

Tutung matalik yang manaliwa pin ing tiup ning angin. Kaybat dang memagbaba dng reyting da ring dakal a presidentiables antimo di Sen. Legrada, Bise Pres. Kabayan Noli, makanyan no mang sinigpo dng reyting da ri Sen Villar, Sen Chiz, Sen Mar at dating Presidenti Erap. At ngeni dng mibubugbugang lalu dng kampu da ri Sen. Noynoy at Sek. Gibo Teodoro. Kabang makanyan munaman na meging bulungbulungan mu naman karing mengapapalabas a panaun ing posibling pamanagal da ri Supreme Court Chief Justice Puno, ing negosyanting I Manuel V. Pangilinan ning PLDT at Smart, at ning kasalungsungang gobernador a Amung Gob at dakal pa. Kalupa ning asabi kuna kanitang milabas, dakal lang pane dng mikakainteres na mamuntukang pulitikal ning bangsa. Dakal lang bisang maging lakan ning Palasyu ning Malacañan. At ngening kasalungsungan, dakal na namang pamagbayu kng tiup ning angin kng dake ning magusut a pulitika. Ing KAMPI at ing Lakas-NUCD-UMDP, kabang ing Liberal Party naman ing mangatawan ban suportan nala dng bayung mitandem nang miembrung I Sen. Noynoy at Sen Mar para ilamong kumandidatu para Presidenti at Bise Presidenti kng daratang a alalan keng 2010. Anya kaabang-abang keti ing pamitutlid da ring kanyan kanyang manuk ning bayung misanib a Lakas-Kampi kng pangatau nang Sek.Gibo ning DND at Sen Noynoy ning Liberal. Nanupata, kapilan pamu ing dakal a mamagasang karing dane ning administrasyun ing ngeni mamanaimik na pa antimo di Sen. Gordon, MMDA Chairman Bayani at dakal pa.

Kng kasalungsungang sarbey, matas ya ing popularidad nang Sen. Noynoy. Nung ngeni pin naman ing alalan, manyambut yang palak ing mesabing senador. Iti dala na ning dng Pilipinu atiyu pa ing simpatya da king meangubieng Tita Cory, ing ima nang Noynoy na dati mu namang presidenti. Keti makanyan nemang makasake kng malilyaring sitwasyun ing sekretaryu ning DND. Uling iya at I Noynoy emu simpli ing pilalabanan da ngeni. Ila ing ingmbawa ning laban a papakit kng dakal a sapin o level ning labanang sosyo-pulitikal. Laban yang pamilya, uling parewu lang ating dayang Conjuangco, dng mapya ning pulitika na mapipitna kng adwang sapni: dng kng paning da ri dating Ambassador Danding nung nu ya karin ya menibat Ing pamilya nang Sek. Gibo, at dng kng panig da ri Rep. Peping nung nu karin neman I Sen. Noynoy. Ing laban dang iti, salamin de mu naman dng pamialiwa da ring adwang mangaragul a pangkat-etnolingwistiku ning Lalawigang Tarlac: dng Ilokanu ning dane pangulu at dng Kapampangan kng dane namang mawli. Katatawlian, ing laban da ing lulto manalakaran karing adwang tumpuk dng kapanwalan at kimutang sosyo-pulitikal ning bangsa: ning maka-administrasyun at dng kng oposisyun. Nanu mang laban da, mikakasa ya ing lalung pamagtas ning reyting dng balang metung karela. Iti bage yang maulagang sandata ban milukluk ya bilang lakan ning bangsa nung sakali ing ninuman karela. Keti neman menaligaga I Sen. Villar, anya makanyan na nong linage dng aliwa na pang sandata naman laban karing adwa : dng mangasanting nang senatoriables na panimunan da ri Atty. Adel Tamano, Gilbert. Remulla at pati ing kaalyadu nang I Sen. Alan Peter Cayetano. Ila dng gogosa naman kng lalam ning Partido Nacionalista, metung mu naman karing mangasikan a partidu ning oposisyun. Taganang matalik yang malis ing panaun. Ngeni mu pin naman, mayayakit na nung ninu at makananu lang galo dng dakal a “timawa” ban ila dng milugal bilang presidenti ning bangsa.

Tutu pin ana ning metung a amlat Kapampangan, ing Palasyu Malacañan, “malakan ya” antimo ketang panaun da ring mamuntukang Kapampangan a I Lakan Dula, Raja Matanda at Raja Soliman ning lugal ning Menila at Tondo. At makanyan la namang bisang milugal dng tenakan areti ban maging lakan ning kasalungsungang “malakan a lugal” ning Menila. Nanu mong bage ing lulto kaniti, dng Kapampangan o dng mikidayang Kapampangan na naman dng mayayakit a samal ban milukluk kng mesabing Malacañang. Laluna nung I Sek Ricardo Puno yang maging partner nang Sek Gibo, mas sikan ya ing potensyal na ning pamaglugal da ring Kapampangan kng tutuking tangka ning kapangyaryan.

Aldo maaslag pu kekatamu balen. ___________ bundukpinatubu@yahoo.com; http://tarebalakdiscovery.blogspot.com/