Thursday, December 17, 2009

K-Balen! Kapangyaryan dng Misangdaya

Kapangyaryan dng Misangdaya

Neng Joel Pabustan Mallari

Kapilan pamu anyang misalang ya kng maragul a pisasabyan keta pang milabas a bulan ing balitang mikamasaker keta kng Mindanao . Iti anyang dng convoy dng pulitikung Mangudadatu salakayan dala dng sabi rang migit kng dinalan a armadung lalaki kabang taglus la sana dng mesabing convoy para mag-file Certificates of Candidacy. 57 la dng kumpirmadung mete keti, panimunan na ning asawa nang Toto Mangudadatu, dakal a talapamalita’t manalastas, abugadu at dakal pa dng brutal a mengamate. Agpang kng panig dng Mangudadato, dng Ampatuan dng kanung makidapat kng makapangilabut a masaker keti.

Dng angkan dng Amapatuan at Mangudadato dng lultong pekamasikan at pekamakapangyaryan a sapni keta kng Maguindanao. Iti panimunan nang Datu Andal Ampatuan, Sr. Iya ing mituldwanan kanita para maging officer-in-charge anyang panaun ning gubyernung Aquino at makanyan ne munamang simbut kanita ing kilalang abugadung I Zacaria Candao para maging gobernador ning Maguindanao. Ing anak nang I Datu Andal Ampatuan, Jr. meyor na neman ning Datu Unsay, Maguindanao, kabang I Datu Akmad Ampatuan naman ing meyor ning Mamasapano, Maguindanao - ing manuyang na ning mesabing gobernador. I Zaldy Ampatuan naman ing gobernador ning Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM), ing lultong pekaanak a mamuntukan ning mesabing gubyernung pangrehiyun; at I Anwar Ampatuan naman ing meyor ning Sharif Aguak. Kng panig da naman dng sapning Mangudadatu, dakal munaman dng kilalang pulitiku antimo di Datu Pax Mangudadatu at Datu Suharto Mangudadatu. I Datu Pax ing representanti ning 1ng distritu ning Sultan Kudarat. Iya ing dating gobernador ning Sultan Kudarat karing banwang 2004-2007 at iya munaman ing meyor na ning Lutayan ketang 1988 angang 1998. Iya ing tatang da ri Datu Suharto at Ruth, ampo katwangan nang Datu Raden. I Datu Suharto Mangudadatu ing kasalungsungang gobernador ning Sultan Kudarat. Bayu kaniti, iya ing dating meyor ning Lutayan anyang 1998-2004, nung nu iyang pinalit kanita kang tata na na menungkulan a apulung banwa. I Dati Suharto meging representanti ne mu naman ning Sultan Kudarat anyang 2004 angang 2007. Ing kaputul nang I Ruth Sakaluran naman mo ing kasalungsungang meyor ning Lutayan. I Ruth iyang asawa nang Datu Raden Sakaluran na dati mu namang meging meyor anyang 2004-2007. I Datu Ismael "Toto" Mangudadatu ing pangunakan nang Datu Pax at iyang kasalungsungan bise-meyor ning Buluan ning Maguindanao. Iya ing asawa ning meteng Mangudadato ketang milabas a masaker. Kabang I Bai Eden Mangudadatu naman ing kasalungsungan bise meyor ning Mangudadatu na metung munamang municipalidad ning Maguindanao.

Tutung ing dayuput ning daya yang magsilbing pekamatibeng tali ning pamiyabe kng nanu mang laban – kng kanawan man o matsura mang daramdaman pati na kng e pante o patas a pamilaban. Alimbawa, anyang mumuna lang tuklu dng Español keti Luzon , minuna lang memampang karing pasigan ning matwang Tondo na sasakup mu kanita kng Menila ngeni at makanyan lang tinaglus kng Kapampangan – ing matwang labwad ning Pampanga at Bulacan ngeni. Keti pamu kanita meyakit na ing pamanalan dang kapangyaryan dng mikakamaganak uling atlu karing mamuntukan kanita keti ilapin di Lakandula na tatalan kng peka-Tondo at Raja Matanda at Raja Soliman naman dng kng Menila. Ila dng tatalan kng kapangyaryan kanita kng pasigan ning Buyuk Menila (Manila Bay), kabang dng lultong kakalaban kanita karela apin mu naman dng kamaganak da kanita kng Kapampangan anti ing martir a bayaning I Bambalito na awsan da namang Tarik Soliman dng aliwang talasulat. Iya ing menimuna kanita karing 2,000 kawal ibat Macabebe at Hagonoy ban lusuban de ing Tondo at labanan dng misanib a pwersa dng Español, Pintados (kawal ibat Bisaya) at dng tau da ring atlung lakan ning Menila. Ila-ila, mikakamaganak mikakampi-kampi milalaban laban. Anya ing ping Malacañan makanyan yang linto makasaleyan, uling dng mamuntukan karin mula pa kanita angga na ngeni dng mapya, dng sugi, dng matenakang daya dng lakan. Tune “malakan ya” ing lugal karing mikakamaganak a mapyang Kapampangan. Agpang kang Fray Diego Bergaño, metung a iskolar a Español, ing daya ing babye kabaldugan kng metung a balen at ning bangsa. Iti agpang kng alimbawa na kanita kng diksyunaryu na kng katayang “misangdaya kata” na buri nang sabyan anting “ikang kabalen ku” o “ikang kabangsa ku”. Nanupata, iti ing didikta kng aske at bili ning pisasabyang pamangilala kng metung a labwad dng balang memalen.

Kasalungsungan, tutung masyadung dikitan ing pisasabyang sosyo-pilitika keti bangsa. Mapali pane ing labanan at lultong mangibabo la kapangyaryan keti den mung mangasikan a mikakamaganak a ketawan. Nanu mong bayu keti? Agpang man kng amlat at kasalesayan, lultong ala. Iti makanyan me munamang akit karing aliwa pang mangatwang lalawigan at balen-balen ning bangsa. Ing Maguindanao at Sultan Kudarat matwa lang lalawigan a atin mangalalam a kwentu ning pamakipaglaban, mupin e kng makanining kabrutal a masaker. Kalupa nang Sultang Kudarat kanitang iya pa ing mamuntukan kng lalawigan a pelagyu da ngeni, linaban ya karing dayung Español at karing aliwa pang daya dng masasabing minunang Pilipinu keti.

Agpang kang PNP Chief Director General Jesus Verzosa, dng aliwang lugal bukud pa kng Maguindanao ing dapat banten ngeni anga na kng panaun ning alalan kng 2010 ilapin dng pakatuking lalawigan: Masbate, Nueva Ecija, Abra, Sulu, Lanao del Norte at Lanao del Sur. Ila dng lalawigang emu simpling sistemang pamikamaganak ing mimiral nunge kakambal pane kareti ing magaspang a kimut dng armas at masiring pamangamit kng kapangyaryan.

Keti Kapampangan, mayap namu e makanita ing lawe dng memalen. Tutung dakal karing mikakamaganak keti dng tatalan kng kapangyaryan mupin at e kng kapangyaryan ning baril ing mimiral nunge ing milalaban mu keti ing pera’t pibandyan laban kng prinsipyu’t belwan.

Arapin dng makatwa potang paindispu ta karing balang bale pupuntalan antimo balang pasku at bayung banwa, marapal dang ituru at pangamanwan ing “loko siklod kayu, apu yo ren!”, "...dara yo ren!", "...bapa yo ren!" o kesyo "tegawan me ita!". Anya dakal a apu, dara , bapa at aliwa pang tegawan o tewagan ing migigiting kng tali ning pamikakamaganak - ing lalung magpadayuput kng daya dng balang Pilipinu.

Manyiklod ta na pu kabalen!

______

bundukpinatubu@yahoo.com; http://tarebalakdiscovery.blogspot.com/

No comments:

Bale dugpanan/ Home

Ing mamulabug

Ing mamulabug
Tarebalak pangpang